Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Η πρόβλεψη του μέλλοντος γίνεται όλο και πιο δύσκολη, αναφέρει ο Ρώσος αναλυτής Φιοντόρ Λουκιάνοφ στην ετήσια πολιτική ανάλυση του.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ο ρυθμός της παγκόσμιας αλλαγής είναι τόσο γρήγορος που τα γεγονότα τα οποία κάποτε εκτυλίσσονταν επί δεκαετίες λαμβάνουν χώρα μέσα σε ένα μόνο έτος. Ενώ η ίση απόσταση αυτών των αλλαγών είναι δύσκολο να εντοπιστεί, υπάρχουν βασικοί άνθρωποι, τάσεις και γεγονότα που αξίζει να παρακολουθήσετε το 2025.
Τραμπ και Μασκ: Ένα πολιτικό τάντεμ που δεν μοιάζει με κανένα άλλο
Η ανάδειξη του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του γεννημένου στη Νότια Αφρική δισεκατομμυριούχου Έλον Μασκ ως κυρίαρχων φιγούρων στην αμερικανική ηγεσία έχει δημιουργήσει ένα μοναδικό και απρόβλεπτο πολιτικό δίδυμο. Τα μερκαντιλιστικά (εμποροκρατικά), απομονωτικά ένστικτα του Τραμπ συνδυάζονται τώρα με την τεχνο-ουτοπική κοσμοθεωρία και ανορθόδοξη προσέγγιση της εξουσίας του Μασκ.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ο Τραμπ είναι ένας ηγέτης που προτιμά να υπαγορεύει στους συμμάχους και να διαπραγματεύεται με αντιπάλους, αν και οι «συμφωνίες» του είναι συχνά απλοϊκές. Ο Μασκ, από την άλλη, δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να κοροϊδεύει τους παγκόσμιους ηγέτες, ιδιαίτερα αυτούς που βρίσκονται στην αμερικανική τροχιά. Ο τεράστιος πλούτος του, το φουτουριστικό του όραμα, και η πίστη ότι βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της πολιτικής καινοτομίας του δίνει την αυτοπεποίθηση να ενεργεί σαν ο κυβερνήτης του σύμπαντος.
Αυτός ο συνδυασμός του ρεαλισμού της εποχής του Ρίγκαν, της φιλελεύθερης αναταραχής και της τεχνο-αισιοδοξίας έχει δημιουργήσει ένα ασταθές κοκτέιλ. Μια σύγκρουση μεταξύ των δύο εγώ -και τα δύο επιρρεπή στον ναρκισσισμό- δείχνει αναπόφευκτη, αν και ο τρόπος που εξελίσσεται θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την παγκόσμια πολιτική.
Ευρώπη: Κατακερματισμός και αντίφαση
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η ευρωπαϊκή πολιτική συνεχίζει να κατακερματίζεται, με τα ασταθή κομματικά συστήματα και τις αντιδραστικές πολιτικές να κυριαρχούν στο τοπίο. Οι κυβερνήσεις αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις ενώ προσκολλώνται σε ξεπερασμένες ιδεολογίες, δημιουργώντας αντιφατικές στρατηγικές.
Αυτή η αστάθεια επιδεινώνεται από την αυξανόμενη αμερικανική παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της Δυτικής Ευρώπης. Η κυβέρνηση του Τραμπ εμφανίζεται ακόμη πιο απερίσκεπτη στην προθυμία της να παρέμβει, ενώ η απρόβλεπτη επιρροή του Μασκ προσθέτει μια νέα διάσταση στις διατλαντικές σχέσεις. Για τα Ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, τα διχασμένα μεταξύ της αντίδρασης σε άμεσες προκλήσεις και της αντιμετώπισης μακροπρόθεσμων ανησυχιών, υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω αταξίας.
Μέση Ανατολή: αυξανόμενες εντάσεις και πειραματισμοί
Στη Συρία, ριζοσπαστικές ισλαμιστικές φατρίες προσπαθούν να προβάλουν μια εικόνα «κανονικότητας» καθώς εδραιώνουν την εξουσία. Εν τω μεταξύ, εξωτερικές δυνάμεις εμπλέκονται προσεκτικά με αυτές τις δυνάμεις, προσποιούμενες ότι τις εμπιστεύεται. Η Συρία φαίνεται να είναι ο τόπος ενός ακόμη πειράματος, αυτή τη φορά για την εξισορρόπηση των περιφερειακών συμφερόντων με την «ομαλοποίηση» των προηγουμένως ακραίων ομάδων.
Η επιτυχία, ωστόσο, απέχει πολύ από το να είναι εγγυημένη. Το πιο ασταθές σημείο ανάφλεξης της περιοχής παραμένει η κλιμακούμενη ένταση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.
Με τους περιφερειακούς συμμάχους της Τεχεράνης να έχουν αποδυναμωθεί ή να φύγουν και το Ισραήλ να έχει ξεθαρρέψει, η πιθανότητα ισραηλινής επίθεσης στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν αυξάνεται. Μια τέτοια πράξη —πιθανότατα με την υποστήριξη των ΗΠΑ— θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια ευρύτερη περιφερειακή σύγκρουση. Αντίθετα, η Τεχεράνη μπορεί να επιταχύνει το πυρηνικό της πρόγραμμα ως απάντηση, αυξάνοντας περαιτέρω τα διακυβεύματα.
Οι BRICS σε ένα σταυροδρόμι
Το μπλοκ BRICS σημείωσε σημαντική ώθηση υπό την προεδρία της Ρωσίας το 2024, όπως τονίστηκε από τη διάσκεψη κορυφής του Καζάν. Ωστόσο, με τη Βραζιλία να προηγείται, ο όμιλος αντιμετωπίζει μια κομβική στιγμή.
Για τη Βραζιλία, οι BRICS αποτελούν δευτερεύουσα προτεραιότητα—μια πλατφόρμα για την υποστήριξη ευρύτερων διπλωματικών φιλοδοξιών και όχι ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής. Το αν η ομάδα θα διατηρήσει την πρόσφατη ορμή της ή θα παραπαίει, θα καθορίσει τη σημασία της σε έναν όλο και πιο πολωμένο κόσμο.
Οι οικονομικές κυρώσεις ως όπλο
Η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο φέρνει ένα νέο κεφάλαιο στο καθεστώς κυρώσεων ΗΠΑ και ΕΕ. Ενώ η προηγούμενη κυβέρνηση επικεντρωνόταν σε πολιτικά κίνητρα, η ομάδα του Τραμπ φαίνεται ότι σκοπεύει να ασκήσει μόχλευση οικονομικών κυρώσεων για να γείρει τον αγωνιστικό χώρο υπέρ της Αμερικής.
Αυτή η προσέγγιση δεν θα αντικαταστήσει τις πολιτικά καθοδηγούμενες κυρώσεις, αλλά θα προσθέσει άλλο ένα στρώμα σε μια ήδη κορεσμένη ατζέντα. Το αποτέλεσμα είναι πιθανό να είναι ένα πυκνότερο δίκτυο οικονομικών μέτρων που στοχεύουν έναν διευρυνόμενο κύκλο παραγόντων, με σημαντικές επιπτώσεις στη δυναμική του παγκόσμιου εμπορίου.
Η παρακμή των διεθνών θεσμών
Η επιρροή των δομών παγκόσμιας διακυβέρνησης μειώνεται. Αd hoc αποφάσεις που οδηγούνται από βραχυπρόθεσμα συμφέροντα συγκεκριμένων δυνάμεων αντικαθιστούν όλο και περισσότερο τα παραδοσιακά πλαίσια της πολυμέρειας.
Αν και αυτή η τάση δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε χάος, διαβρώνει τον βαθμό τάξης στις παγκόσμιες σχέσεις. Η περιφερειακή δυναμική και οι δεσμοί γειτονίας γίνονται πιο κρίσιμες καθώς οι χώρες δίνουν προτεραιότητα στις άμεσες ανησυχίες έναντι της ευρύτερης παγκόσμιας συνεργασίας.
Η εστίαση της Ρωσίας στην επιβίωση
Για τη Ρωσία, το 2025 είναι δύο πρωταρχικοί στόχοι: η ολοκλήρωση της στρατιωτικής της εκστρατείας στην Ουκρανία και η διασφάλιση της εσωτερικής σταθερότητας.
Η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης παραμένει σταθερά εστιασμένη στην Ευρασία, με τις γειτονικές χώρες να χρησιμεύουν ως κύρια αρένα επιρροής της.
Στο πλαίσιο της αυξανόμενης παγκόσμιας σύγχυσης και κατακερματισμού, η στρατηγική της Ρωσίας δίνει έμφαση στην κοινωνικο-οικονομική ανθεκτικότητα ενώ επιλέγει προσεκτικά πού θα επικεντρώσει τις διεθνείς προσπάθειές της.
Ένας κόσμος σε μετάβαση
Οι τάσεις του 2025 δίνουν μια εικόνα ενός κόσμου σε τήξη. Η κυριαρχία του βραχυπρόθεσμου, η άνοδος των περιφερειακών αντιπαλοτήτων και οι φιλοδοξίες μεμονωμένων ηγετών αναδιαμορφώνουν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Οι παραδοσιακοί διεθνείς θεσμοί εξακολουθούν να χάνουν τη σημασία τους, ενώ οι περιφερειακές συμμαχίες αποκτούν σημασία σε ένα ολοένα και πιο διασπασμένο περιβάλλον.
Η Ευρώπη αντιμετωπίζει πολιτικό κατακερματισμό και αντιφάσεις πολιτικής, ενώ οι ΗΠΑ υπό τον Τραμπ και τον Μασκ επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους στην παγκόσμια πολιτική. Στη Μέση Ανατολή, η κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Ισραήλ και Ιράν και η εξελισσόμενη κατάσταση στη Συρία θέτουν νέες προκλήσεις. Εν τω μεταξύ, το μπλοκ των BRICS πρέπει να περιηγηθεί σε μια κρίσιμη στιγμή για να εξασφαλίσει τη συνάφειά του και η Ουάσιγκτον φαίνεται έτοιμη να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις όπως ποτέ άλλοτε.
Για τη Ρωσία, η επιβίωση εξαρτάται από την ικανότητά της να προσαρμόζεται σε αυτές τις μεταβαλλόμενες δυναμικές διατηρώντας παράλληλα την εγχώρια σταθερότητα και την περιφερειακή επιρροή. Καθώς ο κόσμος μπαίνει στο 2025, το κάνει με τόση αβεβαιότητα όσο και υπόσχεση – μια απόδειξη του πρωτοφανούς ρυθμού αλλαγής στην εποχή μας.
*Ο Φιοντόρ Λουκιάνοφ είναι αρχισυντάκτης του Russia in Global Affairs, πρόεδρος του Συμβουλίου για την Εξωτερική και Αμυντική Πολιτική και διευθυντής έρευνας της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai.
