Η αμοιβαία επιθυμία για ενίσχυση της ασφάλειας δικαιολογείται στο πλαίσιο της αυξανόμενης ιρανοϊσραηλινής αντιπαράθεσης. Εάν το εβραϊκό κράτος καταφέρει να παρασύρει την Ισλαμική Δημοκρατία σε άμεσο πόλεμο, οι αραβικές μοναρχίες είναι απίθανο να μπορέσουν να μείνουν στο περιθώριο.
Εν μέσω της συνεχιζόμενης παλαιστινο-ισραηλινής σύγκρουσης, η οποία κατά το τελευταίο έτος έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα γεωγραφικά της όρια και έχει λάβει τη μορφή ιρανο-ισραηλινής αντιπαράθεσης, στη Μέση Ανατολή λαμβάνει χώρα η αντίθετη διαδικασία – η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ πρώην αντιπάλων. Η τάση αυτή είναι χαρακτηριστική σε διάφορους βαθμούς σε ολόκληρη την περιοχή, αλλά είναι πιο ευδιάκριτη στην περιοχή του Περσικού Κόλπου. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η διαδικασία αποκατάστασης των δεσμών μεταξύ του Μπαχρέιν και του Ιράν. Ο φόβος ενός περιφερειακού πολέμου και η κοινή επιθυμία να αποφευχθεί η εμπλοκή σε έναν τέτοιο πόλεμο, όπου τα κράτη του Κόλπου θα έπρεπε να δράσουν σε αντίθετες πλευρές, έδωσαν νέα ώθηση σε μια διαδικασία που ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Είναι σημαντικό ότι στην παρούσα φάση οι χώρες της περιοχής απομακρύνονται σταδιακά από την αντιπαράθεση των μπλοκ που χαρακτήριζε τη δεκαετία του 2010, όταν η Μέση Ανατολή βυθίστηκε στις κρίσεις και τις συγκρούσεις που προέκυψαν μετά την Αραβική Άνοιξη. Οι περιφερειακές συγκρούσεις, οι οποίες ήταν συστηματοποιητικές και αποτελούσαν τη βάση της αντιπαράθεσης μπλοκ, έχουν χάσει την προηγούμενη σημασία τους. Σήμερα, ο όρος «ψυχρός πόλεμος στη Μέση Ανατολή», ο οποίος υπονοεί την άμεση και έμμεση αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και των συμμάχων του «Άξονα της Αντίστασης», από τη μία πλευρά, και των αραβικών μοναρχιών και των συμμάχων τους, από την άλλη, έχει πρακτικά εκπέσει της χρήσης. Επιπλέον, το ίδιο το μοντέλο των σχέσεών τους έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές. Φυσικά, οι πρώην αντίπαλοι δεν έγιναν φίλοι μέσα σε λίγα χρόνια. Ωστόσο, έχουν προχωρήσει στην υιοθέτηση της αρχής της ειρηνικής συνύπαρξης, η οποία περιλαμβάνει επίσης τη συζήτηση και την ανάπτυξη ενός περιφερειακού συστήματος ασφαλείας.
Η διαδικασία αποκατάστασης των δεσμών μεταξύ του Ιράν και του Μπαχρέιν αντιστοιχεί επίσης σε αυτή την τάση. Τα μέρη διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις το 2016. Αν και δόθηκε επίσημος λόγος, στην πραγματικότητα η ρήξη καθορίστηκε από τη γενική λογική της αντιπαράθεσης των μπλοκ, όπου η Μανάμα ακολούθησε σαφώς τα χνάρια των ηγετών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC). Η σημερινή αναθέρμανση των σχέσεων, αντίθετα, συνδέεται με μια γενική τάση αποκλιμάκωσης στην περιοχή. Οι δηλώσεις περί ετοιμότητας για εξομάλυνση, η ανάπτυξη του πιθανού τρόπου διεξαγωγής της και η αναζήτηση διαμεσολαβητών σε εξωπεριφερειακούς παράγοντες – όλα αυτά καταδεικνύουν την επιθυμία των μερών να επιτύχουν επιτυχία στο καθορισμένο ζήτημα. Είναι σημαντικό ότι διάφορες περιστάσεις οδηγούν ταυτόχρονα αυτή τη διαδικασία.
Η αμοιβαία επιθυμία για ενίσχυση της ασφάλειας δικαιολογείται στο πλαίσιο της αυξανόμενης ιρανο-ισραηλινής αντιπαράθεσης. Εάν το εβραϊκό κράτος καταφέρει να παρασύρει την Ισλαμική Δημοκρατία σε έναν άμεσο πόλεμο, οι αραβικές μοναρχίες είναι απίθανο να μπορέσουν να μείνουν στο περιθώριο. Πρώτα απ’ όλα, αυτό οφείλεται στην παρουσία αμερικανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στα εδάφη τους. Για παράδειγμα, το αρχηγείο του πέμπτου στόλου των ΗΠΑ βρίσκεται στο Μπαχρέιν. Αλλά τα έθνη που υπέγραψαν τις συμφωνίες Αβραάμ με το Ισραήλ το 2020, συμπεριλαμβανομένης της Μανάμα και του Άμπου Ντάμπι, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. Επιπλέον, στο πλαίσιο της διαδικασίας εξομάλυνσης με το εβραϊκό κράτος, το Μπαχρέιν υπέγραψε μαζί του μνημόνιο αμοιβαίας κατανόησης στον τομέα της ασφάλειας.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ίδιες οι συμφωνίες του Αβραάμ συνήφθησαν στο τέλος της αντιπαράθεσης του μπλοκ στην περιοχή. Κατά τη δεκαετία του 2010, μία από τις βασικές τάσεις στην εξέλιξη του υποσυστήματος των διεθνών σχέσεων στη Μέση Ανατολή ήταν η εδραίωση των δρώντων που αντιτίθενται στο Ιράν. Ως εκ τούτου, το εβραϊκό κράτος θεωρήθηκε ως άλλος πάροχος υπηρεσιών ασφαλείας.
Ωστόσο, στις σημερινές συνθήκες, η συνεργασία με τη χρήση του Ιράν ως κοινού αντιπάλου δεν αποτελεί πλέον τάση στην περιφερειακή ανάπτυξη.
Πρώτον, οι αντίπαλοι έχουν απομακρυνθεί από την αντιπαράθεση των μπλοκ και βελτιώνουν τις σχέσεις τους.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Δεύτερον, ως αποτέλεσμα των επιθετικών ενεργειών του, ιδίως μετά από ένα χρόνο στρατιωτικών ενεργειών στη Γάζα, το Ισραήλ δεν θεωρείται ως εγγυητής της ασφάλειας, αλλά, αντίθετα, ως πηγή κινδύνου.
Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την επιθυμία της Μανάμα να λάβει μια πιο ισορροπημένη θέση σε σχέση με την Τεχεράνη. Επομένως, για το Μπαχρέιν, ως κλασική μικρή δύναμη, η εξομάλυνση είναι ένας τρόπος ενίσχυσης της ασφάλειάς του. Η επιλεγείσα πορεία του επιτρέπει να διατηρήσει ουδετερότητα στην τρέχουσα αντιπαράθεση στη Μέση Ανατολή και να χρησιμοποιήσει τις αντιθέσεις μεταξύ των κύριων περιφερειακών παικτών προς όφελός του.
Το Ιράν, ως μία από τις ηγετικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, στις σημερινές συνθήκες επιδιώκει να μεταφέρει την αντιπαλότητα στον Κόλπο σε μια νέα μορφή που δεν θα απαιτεί τη χρήση των πόρων και των δυνάμεων που χαρακτήριζαν την προηγούμενη αντιπαράθεση του μπλοκ. Επιπλέον, είναι σημαντικό για την Τεχεράνη να μειώσει το επίπεδο της απειλής κοντά στα σύνορά της, προκειμένου να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις προκλήσεις που προέρχονται από τη ζώνη σύγκρουσης Παλαιστινίων-Ισραήλ. Για το Ιράν, είναι απαραίτητο να διατηρηθεί η στρατιωτική συνεργασία μεταξύ του Μπαχρέιν και του Ισραήλ στο αρχικό επίπεδο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη Μανάμα να περιορίσει την αλληλεπίδραση με το εβραϊκό κράτος στο πλαίσιο του αμερικανικού ολοκληρωμένου συστήματος αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας στη Μέση Ανατολή, ενώ το ίδιο το σχέδιο συνεχίζει να παραμένει άμορφο. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης άμεσης επίθεσης του Ιράν κατά του Ισραήλ στις 13 Απριλίου 2024, τα συστήματα αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας που αναπτύχθηκαν σε ορισμένες αραβικές μοναρχίες συμμετείχαν στην αναχαίτιση ιρανικών πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών και παρείχαν επίσης πληροφορίες σχετικά με την έναρξη της εκτόξευσής τους.
Η επόμενη περίσταση είναι ο αντίκτυπος του εξωτερικού περιβάλλοντος. Είναι σημαντικό οι άλλοι παράγοντες στον Περσικό Κόλπο να έχουν θετική στάση απέναντι στην εγκαθίδρυση σχέσεων μεταξύ της Μανάμα και της Τεχεράνης. Η αποκατάσταση των δεσμών τους αποτελεί μέρος μιας συνολικής περιφερειακής διαδικασίας αποκλιμάκωσης, η οποία περιλαμβάνει τη γενική αραβο-ιρανική προσέγγιση και, ειδικότερα, την ιρανο-σαουδαραβική αποκλιμάκωση. Αυτό σημαίνει ότι άλλα κράτη που συμμετέχουν στη γενική περιφερειακή διαδικασία πιέζουν τους δύο ανταγωνιστές να επιτύχουν πρόοδο.
Επιπλέον, οι μοναρχίες του Κόλπου ανησυχούν σοβαρά για το ενδεχόμενο ενός περιφερειακού πολέμου μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Σήμερα, τα μέλη του ΣΣΚ τείνουν να παραμένουν σε ίσες αποστάσεις από τους πιθανούς συμμετέχοντες στη σύγκρουση. Η θέση αυτή συνεπάγεται κάποια αποστασιοποίηση από το εβραϊκό κράτος, αλλά ταυτόχρονα αύξηση των διπλωματικών επαφών με την Ισλαμική Δημοκρατία. Ιδιαίτερα μετά τα πλήγματα του IRI σε ισραηλινούς στόχους, τα αραβικά κράτη σημείωσαν ότι θεωρούν την αλληλεπίδραση με την Τεχεράνη ως την καλύτερη άμυνα απέναντι στο ιρανικό οπλοστάσιο. Το Ιράν, με τη σειρά του, αύξησε επίσης την αλληλεπίδραση με τις χώρες του ΣΣΚ και έλαβε από αυτές διαβεβαιώσεις ουδετερότητας σε περίπτωση άμεσης σύγκρουσης με το Ισραήλ.
Εν τω μεταξύ, υπάρχουν σοβαρά εμπόδια στην εξομάλυνση. Πρώτον, το πρόβλημα των διμερών σχέσεων δεν έχει ακόμη επιλυθεί. Η Μανάμα φοβάται ότι η Τεχεράνη θα χρησιμοποιήσει και πάλι τον θρησκευτικό παράγοντα και τους δεσμούς της με την αντιπολίτευση του Μπαχρέιν ως εργαλείο για να ασκήσει πίεση στο βασίλειο. Για το Ιράν, αντίθετα, είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί η σιιτική αντιπολίτευση στην πολιτική ζωή του Μπαχρέιν.
Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο είναι η στρατιωτική συνιστώσα, ή ακριβέστερα, ο τρόπος με τον οποίο οι χώρες επιλύουν τα ζητήματα ασφαλείας τους. Ελλείψει επίσημων στρατιωτικών συμμαχιών ή ενώσεων, το Ιράν έχει βασιστεί στη συνεργασία με διάφορους μη κρατικούς φορείς (ΜΚΔ) στο πλαίσιο του σχεδίου «Άξονας της Αντίστασης». Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τεχεράνη χρησιμοποιεί τους ΜΚΟ του Μπαχρέιν στην αντιπαράθεσή της με το Ισραήλ, γεγονός που ενοχλεί τις αρχές του βασιλείου. Το Μπαχρέιν, ως μικρό κράτος που δεν διαθέτει δικούς του πόρους για να διατηρήσει την αμυντική του ικανότητα, χρησιμοποιεί υπηρεσίες ασφαλείας που παρέχονται από εξωτερικούς παράγοντες, κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το μειονέκτημα αυτής της συνεργασίας είναι η ανάγκη συμμετοχής σε διάφορες αμερικανικές στρατιωτικές πρωτοβουλίες. Για παράδειγμα, στην επιχείρηση Prosperity Guardian κατά των Χούτι της Υεμένης, η οποία προκάλεσε αρνητική αντίδραση στο Ιράν.
Αλλά, κυρίως, δεν υπάρχει «χρυσή εποχή» στις σχέσεις των δύο χωρών, την οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως βάση η Μανάμα και η Τεχεράνη. Αντιθέτως, η ιστορία των σχέσεών τους χαρακτηρίζεται από πολυάριθμες συγκρούσεις, κρίσεις και αμοιβαίες διεκδικήσεις. Ως εκ τούτου, θα είναι πολύ δύσκολο να οικοδομηθεί ένας διάλογος χωρίς να ληφθεί υπόψη το παρελθόν. Επιπλέον, τα μέρη είναι απίθανο να κερδίσουν γρήγορα την εμπιστοσύνη του άλλου. Εάν ένα τέτοιο θέμα είναι ακόμη και στην ημερήσια διάταξη, και η εξομάλυνση δεν εξηγείται μόνο από την τρέχουσα κατάσταση.
